Overprikkeling

Overprikkeling is een veelvoorkomend verschijnsel bij fijngevoelige kinderen. Overprikkeld zijn verwijst naar het feit dat er een tevéél aan prikkels binnenkomt. De informatie komt ongefilterd binnen en wordt diepgaand verwerkt. Vaak is het kind niet in staat om deze prikkels te verwerken waardoor een staat van overprikkeling kan ontstaan.

Een kind is jong en wil de wereld ontdekken maar kan hierbij overweldigd raken door alles wat hij hoort en ziet. Overprikkeling is hiermee een gevolg van de gevoeligheid. Of beter gezegd, het is een gevolg van het niet goed beheersen van je gevoeligheid. Om hier een beter beeld van te geven leg ik de begrippen; prikkel, prikkelverwerking en overprikkeling verder uit.

Wat is een prikkel?

Een prikkel is een boodschap of informatie die binnenkomt via je zintuigen of via je gedachten of ons lichaam. We spreken dan van uitwendige en inwendige prikkels.

Er zijn 7 zintuigen die prikkels waarnemen:
1. Het visuele systeem; zien, licht, kleuren, objecten, beweging en afstand
2. De tastzin van de huid; voelen, oppervlakkige pijn, temperatuur en druk van de huid
3. Evenwichtsorganen; stand en beweging van het hoofd
4. Het proprioceptieve systeem; receptoren in spieren, pezen en gewrichten, stand, beweging, druk van het lichaam en trillingen
5. Het gehoororgaan; horen, trilling, harde, zachte, hoge en lage tonen
6. Het smaaksysteem; het proeven via de tong (zoet, zuur, zout en bitter)
7. Het reuksysteem; het ruiken en interpreteren van geuren en stoffen via de neus

Door de zeven zintuigen worden prikkels omgezet in een signaal dat via ons zenuwstelsel en ruggenmerg naar de hersenen geleid wordt.

Prikkelverwerking

De hele dag worden we blootgesteld aan allerlei prikkels. Deze prikkels zijn afkomstig van binnen uit het lichaam en ook van buiten het lichaam. We spreken van interne- en externe prikkels. Denk bij interne prikkels bv. aan moeheid, ziek zijn, buikpijn, verkeerde voeding, honger en pijn. Externe prikkels bevatten informatie over de buitenwereld zoals kleuren, geuren, geluiden, temperatuur, donker en licht etc.

Al deze prikkels komen via onze zintuigen binnen en veel van deze prikkels bereiken vervolgens niet onze hersenen. Er is een selectiemechanisme in ons zenuwstelsel die zorgt dat we niet overspoeld raken. De thalamus en de amygdala spelen hierin een belangrijke rol.
Bij fijngevoelige kinderen loopt de prikkelverwerking net even anders. Het selectiemechanisme is bij deze kinderen minder ontwikkeld, informatie komt harder en ongefilterd binnen. Het is dan ook logisch dat deze kinderen meer tijd nodig hebben om alle indrukken te verwerken.

Wat is overprikkeling?

Overprikkeling ontstaat als er meer prikkels binnenkomen dan dat er aan informatie verwerkt kan worden. Jouw gevoelige kind staat meer open voor alle prikkels dan andere, minder gevoelige kinderen. Alle prikkels komen ongefilterd binnen en kunnen als zeer hevig ervaren worden. Op het moment dat je kind zich niet goed weet te beschermen of informatie onvoldoende weet te filteren raakt het systeem ‘vol’. Iedere prikkel die dan nog binnen komt, is er een te veel waardoor een ontploffing bij je kind kan ontstaan. Deze uitbarsting is een manier om te ontladen en het teveel aan prikkels kwijt te raken.

Problematiek bij overprikkeling

Klachten die passen bij overprikkeling zijn divers, hieronder staan enkele voorbeelden genoemd. Deze lijst is zeker niet compleet maar geeft een beeld van voorkomende klachten:
– Stress
– Vermoeidheid
– Lusteloosheid
– Verminderde weerstand
– Prikkelbaarheid, het zogenoemde ‘korte lontje’
– Concentratieproblemen
– Angstige of depressieve gevoelens
– Emotionele disbalans
– Slaapproblemen
– Buik- en of hoofdpijn
– Stemmingswisselingen
– ‘Vol’ hoofd
– Onzekerheid
– Hyperactiviteit
– Een sterk afgenomen lichaamsbewustzijn

Je kunt overprikkeld zijn op korte termijn. Hierbij denk ik zelf terug aan Oud & Nieuw waar ik om 1:30 uur echt naar huis wilde omdat ik ‘vol’ zat na veel lekkere maar ‘ongezonde’ hapjes en karaoke. Het was gewoon genoeg voor die avond. Ook kan je al langere tijd overprikkeld zijn. Bij dit laatste zijn er vaak patronen, gewoontes en overtuigingen aanwezig die voor een gevoelig persoon niet prettig zijn. Dit kan leiden tot bv. een burn out.

Signaleren van overprikkeling

Een kind dat overprikkeld is voelt zich niet fijn. Hij is onrustig, wellicht bang, verdrietig of boos en lijkt onbereikbaar voor anderen. En uiteindelijk kan de bom barsten wat zich uit in een emotionele uitbarsting. Na een uitbarsting is hij vaak erg moe en heeft hij spijt van zijn gedrag. Je kind wil niet moedwillig boos of dwars zijn. Hij is alleen op dat moment niet in staat om op een andere manier zijn prikkels kwijt te raken. Jij als ouder kan je kind leren om op een andere, prettigere en rustigere manier te ontladen. Het liefst vóórdat je kind ‘in het rood’ komt en tot uitbarsting komt. Ook voor jou als ouder geeft dit rust.

Het signaleren van een dreigende overprikkeling kan een ontploffing wellicht doen voorkomen. Zo komt er meer ruimte voor ontspanning. Klik hier voor het signaleren van overprikkeling met behulp van het stoplichtmetafoor. En vind tips om te ontladen om zo te voorkomen dat je kind in het rood komt.

Ga daarnaast op zoek naar de factoren die de spanning bij je kind doen oplopen om overprikkeling voor te zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan verandering, nieuwe dingen, intense prikkels, druk(te), energie van anderen, het niet overeenkomen van verbale en non-verbale communicatie, onrechtvaardigheid, teveel of te weinig uitdaging.

Regels voor een goede prikkelverwerking

1. Structuur en voorspelbaarheid
Bied structuur en zorg voor voorspelbaarheid. Zorg voor vaste patronen zoveel mogelijk volgens vaste tijdstippen. Je kind weet zo waar hij aan toe is, wat er gaat komen en dit geeft rust

2. Rust
Zorg voor voldoende rustmomenten in een dag. Doordat de prikkeverwerking bij gevoelige kinderen net even anders verloopt hebben ze meer tijd nodig deze prikkels te verwerken. Bedenk samen met je kind waar hij van tot rust komt of waar hij zich fijn bij voelt. Het ene kind komt volledig tot rust in de buitenlucht, de ander trekt zich graag terug op zijn eigen kamer en weer een ander ontspant bij creatieve bezigheden

3. Begrip
Toon als ouder begrip voor je kind. Luister naar hem, erken zijn gevoelens en kijk samen wat je kind nodig heeft. Wat heeft deze situatie nodig en wat kan ik als ouder doen om te helpen? Een gevoelig kind wil graag begrepen worden, wil het gevoel hebben ertoe te doen en wil graag hulp om het goed(e) te doen

4. Tijd
Een gevoelig kind heeft tijd nodig om alle opgedane informatie te verwerken. Dit kost tijd. Accepteer dit, wees als ouder geduldig, probeer rustig te blijven en leg niet teveel druk op je kind.  

5. Bouw de dag rustig af
Zorg voor een vast ritueel voor het slapen gaan. Laat je kinderen niet naar heftige programma’s kijken voor het naar bed gaan, ook tekenfilms kunnen emotioneel belastend zijn. Maak afspraken over hoelang en naar welke programma’s gekeken mag worden. Doe ook geen activiteiten die hersenactiviteit verhogen zoals leeswerkjes. Lees iets luchtigs. En laat je kind douchen om alle energieën van zich af te spoelen.

Tot slot

Op het moment van overprikkeling heb je nog weinig controle over je gedrag. Op zo’n moment dien je te ontladen op een manier die voor jou prettig is. Maar veel belangrijker is om overprikkeling te voorkomen. Ontdek wat de eerste signalen van dreigende overprikkeling zijn voor je kind en eventueel voor jou als ouder. Neem op zo’n moment rust zodat je tijdig de prikkels kwijtraakt. En wees daarbij niet te streng voor je kind en/of jezelf. Gebruik dit moment om het een volgende keer anders te doen.

Dit is slechts een greep uit de mogelijkheden. Ieder kind is uniek en heeft daarmee ook andere behoeftes. Het is een uitdagende puzzel. Maar als je de tijd neemt zal dit ontzettend veel inzicht en begrip geven. Wil je meer weten neem dan gerust contact met mij op.

Heb jij leuke aanvullingen of tips? Of wil jij delen wat bij jou kind helpt bij overprikkeling? Reageer dan onder het bericht op Facebook